ΤΟΠΙΟ ΤΟ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑ ΣΤΟΝ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ. LANDSCAPE DESIGN, LANDSCAPE PLANNING.

Από τις εύκολες γενικεύσεις, στις οποίες κάποτε μπορούσε να παραπέμψει, το τοπίο στη σύγχρονη περίοδο εκπέμπει τη γοητεία της δυναμικής που το ίδιο διαθέτει για τον σχεδιασμό γενικά, του χώρου ειδικότερα. Αναγνωρίζεται, όχι μόνο στην αρχιτεκτονική τοπίου -την κατά παράδοση επιστήμη και τέχνη του τοπίου- αλλά και στην αρχιτεκτονική, την πολεοδομία, τη χωροταξία, τον οικολογικό και τον κάθε είδους αναπτυξιακό σχεδιασμό. Στην καθιερωμένη πλέον ‘αναγκαιότητα του τοπίου’ (Besse, 2018) οι δράσεις μας δεν είναι πλέον ‘πάνω’ ή ‘μέσα’ στο τοπίο. Είναι ‘μαζί’ στο τοπίο. 

Τα έργα τοπίου εξαπλώνονται με τον ρυθμό της κοινωνικής απαίτησης και υποχρέωσης. 

Αντιμετωπίστηκαν ήδη (Ανανιάδου-Τζημοπούλου, 2018/ 1992 και 1999) ως έργα τέχνης και πολιτισμού, κοινωνικά, οικολογικά και αντιληπτικά. 

Πρόδρομα, από τη δεκαετία του 1970, τροφοδότησαν τη συζήτηση για τη μορφή και την ιδεολογία, τη δημιουργική έκφραση και την αειφόρο ενόραση στον σύγχρονο σχεδιασμό του χώρου. Συνοδεύουν ήδη την ιδέα της αστικής και περιβαλλοντικής ανάκαμψης (resilience, όρος που στα ελληνικά έχει μεταφραστεί σαν ανθεκτικότητα ή προσαρμοστικότητα), έννοια έντονα επιζητούμενη σήμερα και ήδη, διαχρονικά, υπαρκτή στις αρχιτεκτονοτοπιακές πρακτικές και τις μετεξελίξεις τους. 

Από τότε κιόλας υποστηρίχθηκε ότι: 
–Η καταναλωτική –και όχι η παραγωγική– αξία των τοπίων   είναι αυτό που τα καθιστά από ‘αγαθά συλλογικά’, όπως θα έπρεπε να είναι, προϊόντα εκμετάλλευσης που δεν παράγονται από εκείνους στους οποίους προσφέρονται. 
–Το τοπίο είναι προϊόν και μέσο παραγωγής, συγχρόνως   αντικείμενο κατανάλωσης.    Είναι άλλοτε συνειδητά ξεχασμένο και άλλοτε άνευ όρων διατηρητέο, χωρίς να ελέγχεται από τους κατοίκους του. 
– Αποτελεί ζωντανή καταγραφή που εκφράζει κοινωνικές σχέσεις και ιστορία, παλιά και καινούργια. 

Η μελέτη του τοπίου ως χώρου κοινωνικής πρακτικής σημαίνει προσπάθεια να κατανοήσουμε την ιστορία που καταγράφεται επάνω του, καθώς πρόκειται για χώρο οικειοποιημένο, κωδικοποιημένο, που έχει υποστεί χρήσεις, συνήθειες, ρυθμίσεις, και επ' ουδενί είναι ελεύθερος ή κενός. Είναι αποτέλεσμα σχέσεων ανάμεσα σε οικονομικές δραστηριότητες, κοινωνικές δομές, πολιτιστικές αξίες και το φυσικό τους υπόβαθρο, που μεταβάλλονται με τον χρόνο. Είναι χώρος δυναμικός, με τον άνθρωπο δράστη και επηρεαζόμενο, όχι θεατή, αλλά παράγοντα δημιουργίας του –κοινωνικά, βέβαια, και πολύ λιγότερο άμεσα, ατομικά-. 

Γι' αυτό και είναι σημαντικό να το κατανοήσουμε ως –συνθήκη εκφρασμένων στον χώρο σχέσεων παραγωγής –έκφραση της κατάστασης που το δημιούργησε –έκφραση του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί σε σχέση 
με τον τρόπο με τον οποίο χρησιμο-ποιείται ή θα χρη
σιμοποιηθεί. 

Το τοπίο, ‘σκελετός σε εξέλιξη’, φέρει κάθε είδους ανάπτυξη. 

Αποτελεί πλαίσιο και περιεχόμενο κάθε μελέτης ή τεχνικού έργου. 

Είναι εξελισσόμενος χώρος, βιούμενος, χώρος κοινωνικής πρακτικής, οικολογικός και πραγματικός που, εν τούτοις, δεν υφίσταται παρά στο μέτρο που γίνεται αντιληπτός από τον άνθρωπο. 

Αυτή είναι άλλωστε η μεγάλη διαφορά ανάμεσα σε τοπίο και περιβάλλον. 

Στην αρχιτεκτονική τοπίου (Μπούρας, Φιλιππίδης, 2013), εξ ορισμού επιστήμη, τέχνη και τεχνική που ασχολείται με τη μελέτη, έρευνα, σχεδιασμό φυσικών και πολιτισμικών τοπίων, είναι σημαντικό να καταλάβουμε τις ιδιαιτερότητες, τη φυσιογνωμία του τόπου, προκειμένου να δημιουργήσουμε με τις κατάλληλες τοπιακές μεταμορφώσεις. 

Εξέλιξη, μετατροπή, αναδημιουργία ή μεταμόρφωση, σχεδιάζουμε τοπία για μία σύγχρονη κοινωνία, βασισμένα στη δική τους ιστορία και δυναμική, φυσική και πολιτισμική. 

Η δυναμική –ή, μάλλον, οι δυναμικές– του τοπίου αποτελούν συγκριτικό πλεονέκτημα στον σχεδιασμό εν γένει –τόσο design, όσο και planning– του τοπίου ειδικότερα. Είναι σαν την κρυφή διάσταση. 

Μπορεί να αποτελεί πηγή έμπνευσης και σχεδιαστικών οραματισμών. 

Συνήθως, όμως, παραμελείται στα περισσότερα τεχνικά και αναπτυξιακά έργα. Στερούμαστε ουσιαστικά έργων τοπίου. Αυτά διαφέρουν από τα αρχιτεκτονικά, τα τεχνικά ή τα οικολογικά. Όφείλουν να αντιμετωπίζονται υπεύθυνα για το σήμερα και το αύριο, με γνώση και ενσυναίσθηση παρελθόντος και μέλλοντος, της φέρουσας ικανότητας, της ικανοχωρητικότητας, φυσικής και πολιτισμικής, ξαναδημιουργώντας αειφόρα, sustainable, σταθερά ή προσαρμόσιμα, resilient και παραγωγικά τοπία για την απόλαυση και τα βιώματά μας στον χώρο. 

Το έλλειμμα πολιτικής τοπίου στον τόπο μας διορθώνεται ίσως με την υποχρέωση θεσμοθέτησης της μελέτης αρχιτεκτονικής τοπίου για τεχνικά έργα και περιβάλλοντα, αστικά, αγροτικά, φυσικά, πλέον των αρχιτεκτονικών και λοιπών μελετών, πολεοδομικών, χωροταξικών, φυτοτεχνικής διαμόρφωσης ή περιβαλλοντικών, παράλληλα με την ενδυνάμωση πανεπιστημιακών σπουδών στο αντικείμενο. Υπάρχει διαφορά τοπίου και περιβάλλοντος. 

Είναι διαφορετικό πράγμα η μελέτη αρχιτεκτονικής τοπίου από τις περιβαλλοντικές μελέτες. 

Είναι διεθνώς καταξιωμένη η ιδιαιτερότητα της μελέτης τοπίου- landscape project- σε σχέση με όλες τις άλλες μελέτες που η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για το Τοπίο (Αθανασιάδου κ.ά., 2020) επίσης αφορά. 

Διεπιστημονικότητα και συνέργεια πειθαρχιών είναι κατά περίπτωση απαραίτητες. 

Δεν υποκαθιστά, όμως, αυτό τη συνθετική ειδική μελέτη αρχιτεκτονικής τοπίου που απαιτείται στα έργα και δεν μπορεί αυτή να είναι μόνο οικολογική, μόνο αισθητική, πολιτισμική ή τεχνική, ούτε και, απλώς, συρραφή αυτών των προσεγγίσεων. 

Η αρχιτεκτονική τοπίου είναι ‘métier’, έλεγε ο δάσκαλος Michel Corajoud. 

Κάθε τοπίο είναι μοναδικό Framework in Progress, κατά τη διατύπωση του πρώτου βραβείου του διεθνούς διαγωνισμού 2014 του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Αρχιτεκτονικής Τοπίου ΑΠΘ (Verdeau et al., 2015), και αξίζει τον σχεδιασμό του μετασχηματισμού του σε κάθε αναπτυξιακό ή τεχνικό έργο. 

Για νέα τοπία που σχεδιάζονται και δεν προκύπτουν. Για έργα τοπίου που εν τέλει είναι έργα της κοινωνίας.