MVRDV

Συνοψη

Ο φορέας σύγχρονης αρχιτεκτονικής DOMa καλωσόρισε με ιδιαίτερη χαρά τους MVRDV από το Ρότερνταμ στην όγδοη ημερίδα της σειράς DOMa Lectures, έναν κύκλο διαλέξεων στον οποίο προσκαλούνται εμβληματικά αλλά και ανερχόμενα αρχιτεκτονικά γραφεία προκειμένου να παρουσιάσουν την πρακτική τους μέσα από μια αναδρομή στο έργο τους και μια πρωτότυπη συσχέτιση αυτού με το ευρύτερο πνεύμα των καιρών.
Λίγα λεπτά μετά τις 19:30 και μπροστά σε μια κατάμεστη αίθουσα, ο Γιώργος Πανέτσος από την πλευρά του DOMa προλόγισε την εκδήλωση, αναφερόμενος στην προσωπική του προσμονή για την αποψινή διάλεξη και μοιραζόμενος μαζί μας τις εντυπώσεις που είχε κομίσει από την πρώτη του επαφή με το έργο των MVRDV σε έναν παλαιότερο αρχιτεκτονικό διαγωνισμό. Πριν μας αφήσει στα χέρια του Bertrand Schippan –του εκπροσώπου των MVRDV για την αποψινή διάλεξη– επέστησε την προσοχή μας σε δύο άξονες που θα στέκονταν χρήσιμοι στη ξενάγησή μας στο σύμπαν των αρχιτεκτόνων: από τη μία πλευρά, η δέσμευσή τους στο επιστημονικό αντικείμενο (discipline) ως ένα σύνολο συμβάσεων που έχει καθιερωθεί μέσα στον χρόνο και από την άλλη, η πίστη στην ιδέα της αλλαγής, όχι μόνο με την έννοια της προσαρμογής σε αυτήν αλλά και την ανάγκη επιδίωξής της.
«Απόψε θα μιλήσουμε για αλλαγές». Αυτά ήταν εξάλλου και τα πρώτα λόγια του Bertrand Schippan παίρνοντας τον λόγο, ενώ ο τίτλος της παρουσίασης, “Resilient Future(s)” («Ανθεκτικά Μέλλον(τα)») ήδη έδινε τον κατάλληλο τόνο για το ξεδίπλωμα της προβληματικής που θα ακολουθούσε: στην εποχή της κλιματικής αλλαγής, της κρίσης της βιοποικιλότητας, της ολικής ρύπανσης του πλανήτη, ποιος είναι ο πραγματικός ρόλος της αρχιτεκτονικής και πώς μπορεί να γίνει αγωγός εξελίξεων και θετικών μεταβολών; Για να προσγειώσει το ερώτημα σε ένα πρακτικό επίπεδο, επέλεξε μια μελέτη περίπτωσης που αιφνιδίασε και «αφόπλισε» με δημιουργικό τρόπο το ακροατήριο, καθώς αναφέρθηκε σε μια πραγματικότητα της διπλανής πόρτας και όχι σε μια μακρινή πιθανότητα που αφορά άλλα μήκη και πλάτη: την περίπτωση της Θεσσαλονίκης και τη μελλοντική πρόκληση που θα αντιμετωπίσει με την άνοδο της στάθμης της θάλασσας και την αναπόφευκτη είσοδο των υδάτων στο ανάγλυφο της πόλης.
Ένα από τα βασικά στοιχεία της μεθοδολογίας των MVRDV είναι η κατασκευή σεναρίων για την πρόβλεψη και την αντιμετώπιση καταστάσεων που θίγουν σε σοβαρό βαθμό το ζειν κατά τον εικοστό πρώτο αιώνα, έτσι ώστε η αρχιτεκτονική τέχνη και επιστήμη να μπορέσει σε δεύτερο βαθμό να τοποθετηθεί απέναντι τους με έναν συστηματικό, βιώσιμο και μεταμορφωτικό τρόπο. Για να επιτύχει κάτι τέτοιο, το αρχιτεκτονικό γραφείο έχει αναπτύξει μέσα στα χρόνια έναν ερευνητικό βραχίονα που επιδίδεται σε μια πρωτοφανή συλλογή και επεξεργασία δεδομένων, όπως και στη δημιουργία πρωτότυπων λογισμικών προγραμμάτων –μια μέθοδος που τους επιτρέπει να πραγματοποιούν ακριβέστερες μετρήσεις και συνεπώς σαφέστερες υποθέσεις. Η οπτική αυτή ουσιαστικά μετατρέπει το αρχιτεκτονικό γραφείο σε ένα ευφάνταστο εργαστήριο αντιμετώπισης κρίσεων, μέσα στο οποίο οι αρχιτέκτονες-επιστήμονες «διογκώνουν» υπαρκτά προβλήματα σε ένα σχεδόν μυθοπλαστικό επίπεδο προκειμένου να απεργαστούν τεχνητές λύσεις που αργά ή γρήγορα θα καταστούν αναγκαίες.
Σε αυτό το πνεύμα, ο Bertrand Schippan επέστρεψε στην περίπτωση της Θεσσαλονίκης και παρουσίασε μια στρατηγική τεσσάρων βημάτων, τα οποία διάνθισε με αναφορές σε έργα των MVRDV ως παραδείγματα αντιμετώπισης εφάμιλλων καταστάσεων. Δεν έχει τόσο νόημα να αναφερθούμε ονομαστικά στα έργα, καθότι ήταν πολλά, ωστόσο είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι η πλειονότητα αυτών ανήκε στην τελευταία δεκαετία, μια ακόμα ένδειξη ότι ο προσανατολισμός του γραφείου παραμένει το διαρκές αύριο και όχι το «αποτύπωμά» τους στην αρχιτεκτονική κληρονομιά.
Ξεκινώντας, τόνισε την ανάγκη επένδυσης σε περισσότερο πράσινο μέσα από μια “cool-down” τακτική που δίνει έμφαση στην πρόσφορη και σαφώς αποτελεσματική λύση των φυτεμένων δωμάτων και κατ’ επέκταση των πράσινων κτηρίων. Αρχιτεκτονικά, αυτό μεταφράζεται σε μια εννοιολογική μετατόπιση από τον σχεδιασμό του κτηρίου στον σχεδιασμό της ίδιας της φύσης. Έτσι, η φύση εισάγεται πλέον ως πρωτογενής οντότητα στον αστικό ιστό, ενώ τον επαναφορτίζει και τον νοηματοδοτεί εκ νέου.
Δεύτερον, αναφέρθηκε στην ανάγκη συμφιλίωσης με τη νέα πραγματικότητα –όπου ο υδάτινος κόσμος εκβάλλει κυριολεκτικά στον ηπειρωτικό– έτσι ώστε να μάθουμε να ζούμε πλέον με αυτόν ή αλλιώς να αναπτύξουμε μια «κουλτούρα ρίσκου», όπως πολύ εύστοχα σημείωσε. Αναφερόμενος στην περίπτωση της Ολλανδίας, σκιαγράφησε την ιστορία μιας ολόκληρης χώρας, η οποία ουσιαστικά έχει προσαρμοστεί στη συμπεριφορά του υδάτινου στοιχείου και ρυθμίζει την πορεία της στον χρόνο μέσα από μια εκτίμηση προβλέψεων για την εξέλιξη αυτής της συμπεριφοράς. Η αναγκαιότητα αυτή επιφέρει ταυτόχρονα αλλαγές και στον αρχιτεκτονικό-πολεοδομικό στοχασμό: το αστικό μοντέλο δεν έχει πλέον την αυτοτέλεια να εξελίσσεται με μόνη αναφορά τον εαυτό του, αλλά είναι πλέον υποχρεωμένο να αφουγκράζεται τις διακυμάνσεις στα στοιχεία που αφορούν την άνοδο των θαλάσσιων υδάτων και έτσι να παραμένει σε μια έκτακτη διασύνδεση με τον «εξωτερικό», φυσικό κόσμο.
Τρίτον, έτεινε την πρόσκληση σε μια πιο περιεκτική και εύχρηστη αντιμετώπιση της υφιστάμενης κατάστασης στις πόλεις μας (“more compact”) και όχι την κήρυξη του πολέμου στην πυκνότητα, τη δόμηση και την ανάπτυξη. Αναφερόμενος ξανά στη λύση των φυτεμένων δωμάτων, ο Bertrand υποστήριξε ότι η πηγή του προβλήματος εντοπίζεται συχνά στη λάθος εστίαση της σκέψης μας: αναφερόμενος στην Αθήνα και σε όσα παρατήρησε περιηγούμενος σε αυτήν, τόνισε ότι διαθέτει ένα ανώτερο επίπεδο στον αστικό της ιστό το οποίο παραμένει δραματικά ανεκμετάλλευτο και, πολύ περισσότερο, περιέχει το κλειδί για την αντιστροφή μιας παθογενούς κατάστασης που θα γίνεται ολοένα και πιο δριμεία με το πέρασμα του χρόνου. Αυτό δεν είναι άλλο από το “roofscape”, ένα εν δυνάμει πέπλο φυτεμένων οροφών που δύναται να αποτελέσει τον πρωτογενή χώρο βίωσης στις πόλεις του μέλλοντος, ενώ αναφέρθηκε και στις καλλιεργητικές δυνατότητες που αυτός διανοίγει. Τέταρτο, υπογράμμισε τη δέσμευση στην ουδετερότητα όσον αφορά τις εκπομπές άνθρακα. Πρόκειται για μια ορολογία η οποία ίσως έχει χάσει το νόημα της λόγω της πλεονάζουσας κυκλοφορίας της στο σχετικά πρόσφατο (και ίσως αμφίθυμο) λεξιλόγιο της πράσινης ανάπτυξης, στα χέρια όμως των MDRDV το carbon-neutral ήθος γίνεται κάτι άμεσα επιτεύξιμο και –κυρίως– χειροπιαστό. Χωρίς να κάνει αυτοσκοπό την κατοχύρωση του ουδέτερου ισοζυγίου, η πρακτική των MDRDV δίνει έμφαση σε ένα “problem-solving mentality” μέσα από την επιλογή της κατάλληλης υλικότητας για την αντίστοιχη ανάγκη στη φάση της κατασκευής, καταλήγοντας σε υπαρκτά αποτελέσματα που βιώνονται απευθείας σε επίπεδο γειτονιάς-συνοικίας και δεν προορίζονται τόσο ως υλικό για θεωρητικούς θριάμβους.
Το απόσταγμα της βραδιάς ήταν πώς για τους MVRDV –ως σκεπτόμενους και δρώντες αρχιτέκτονες-πολίτες του κόσμου– η απάντηση στην αλλαγή δεν είναι η συρρίκνωση των φιλοδοξιών μας ή μόνωση από αυτήν, αλλά ο θαρραλέος στοχασμός (το περίφημο “think big” το οποίο ανέφερε αρκετές φορές ο Bertrand) και έπειτα ο προσεταιρισμός της, προκειμένου να την εντάξουμε στον σφυγμό της καθημερινότητας και να μάθουμε να ζούμε με αυτήν, δεχόμενοι τον βαθμό ρίσκου που εμπεριέχει αλλά και τα απτά οφέλη που μπορεί να προσφέρει σε μια νέα βίωση του αστικού χώρου.
Στο τέλος της παρουσίασής του, ο Bertrand συνομίλησε με τον Γιώργο Πανέτσο όπως και με διάφορα μέλη του ακροατηρίου που του απηύθυναν ερωτήματα. Τα θέματα που άγγιξαν πολλά, ανάμεσά τους οι αλλαγές που έχουν επέλθει στην αρχιτεκτονική πρακτική των MVRDV μέσα στα χρόνια, η κοινή γλώσσα που έχουν διαμορφώσει με τους φορείς που συνεργάζονται, η ενσωμάτωση της τεχνητής νοημοσύνης στον σχεδιασμό και οι προκλήσεις που αυτή φέρνει στο αρχιτεκτονικό επάγγελμα αλλά και την κοινωνική πραγματικότητα, η έμφαση στην επίτευξη ορισμένων δεικτών ως εχέγγυα για την άσκηση μιας νέας, πράσινης αρχιτεκτονικής, η οποία όμως πιθανώς μας απομακρύνει από την καθαρή αρχιτεκτονική «δράση», καθώς και πολλά άλλα, σε μια συζήτηση που θα μπορούσε σίγουρα να συνεχιστεί για ώρα και με αμείωτο ενδιαφέρον.