SUZANA ANTONAKAKI, THE POETIC REFERENCE OF ARCHITECTURE

Με το καταξιωμένο έργο της, η Σουζάνα, μαζί με τον Δημήτρη Αντωνακάκη, και την αναμφισβήτητη διεθνή αναγνώριση, ανήκει στους δημιουργούς που έχουν συμβάλει και συμβάλλουν στις αναζητήσεις και τις μεταμορφώσεις της Αρχιτεκτονικής και προβάλλουν τις πολλαπλότητες της Αρχιτεκτονικής στις διαδρομές του καθημερινού και του μακρού χρόνου.

Ο λόγος της Σουζάνας προτείνει ένα πεδίο αναφοράς για την Αρχιτεκτονική. Με την επιμονή της στη σημασία της σύνθετης, πολύπλοκης παρουσίας που έχει η Αρχιτεκτονική στην ανθρώπινη κοινότητα, αποφεύγοντας κατεστημένες περιγραφές και ορολογίες, αναφέρεται στις δραστηριότητες και τις δυνατότητες της Αρχιτεκτονικής. Με την πυκνή συμμετοχή της σε ευρύτερες εκδηλώσεις και ειδικότερες πρωτοβουλίες του αρχιτεκτονικού κόσμου, όπως π.χ. η εκ μέρους της διοργάνωση του Διεθνούς Συνεδρίου για τα 50 χρόνια του 4ου CΙΑΜ, που είχε γίνει το 1933 στην Αθήνα, εγκαθιστά και αναπτύσσει συνεργασίες σε διάφορες κατευθύνσεις.

Είναι εντυπωσιακό με πόση συστηματικότητα εντάσσει επί μέρους παράγοντες και συντελεστές στη συζήτηση για την ταυτότητα της Αρχιτεκτονικής. Σύνθετες ορολογίες και διαφοροποιήσεις αποκτούν οικειότητα και σαφήνεια. Συζητεί π.χ. τα ζητήματα αλληλοδιείσδυσης κτίσματος και περιβάλλοντος και χρησιμοποιεί ειδικά τη λέξη 'κτίσμα' – και όχι γενικότερα τη λέξη 'έργο' – για να είναι οι συσχετίσεις άμεσες και σαφέστερες. Τονίζει ότι είναι δυνατόν να αποφύγουμε τα άκαμπτα όρια περίκλειστων, 'τελειωμένων', οριακών περιγραμμάτων και να αναζητήσουμε τις δυνατότητες της ανοιχτής σύνθεσης, του non finito και του ατέρμονος χώρου (Αντωνακάκη, 2015), αναφορά που αναδεικνύει τη σχέση γενικότερων, αλλά όχι αφηρημένων, αρχών με επί μέρους συνθήκες. Αυτό είναι φανερό και στη συζήτηση που κάνει η Σουζάνα για την τυπολογία και την επεξεργασία των ορίων στην κατοικία και την κατοίκηση. Προσπαθεί να διαμορφώσει στον συνομιλητή, στον αναγνώστη έναν τρόπο πρόσληψης της Αρχιτεκτονικής χρήσιμο, όπως θα έλεγα γενικότερα, για όλους όσοι κατοικούν τον ουρανομήκη ουρανοξύστη, το χαμηλό, μοναχικό καταφύγιο και το ερειπιώδες τοπίο.

Οι περιγραφές και οι συσχετίσεις της είναι παράδειγμα για το πώς οι λέξεις διαμορφώνουν ιδιαίτερες δυνατότητες ανάγνωσης και τρόπους πρόσληψης, όπως έχει τονίσει στον δημόσιο λόγο της (Αντωνακάκης και Αντωνακάκη, 2015). 'Η διαδοχή κλειστού και υπαίθριου χώρου διαμορφώνει περιοχές κατοικήσιμες στο ύπαιθρο (ανοιχτά δωμάτια), αλλά και εσωτερικούς χώρους με χαρακτηριστικά υπαίθρου (κλειστές αυλές) ανάλογα με τη διαχείριση της τομής, της κίνησης, τις επιλογές των υλικών, την επεξεργασία και τις λεπτομέρειες της κατασκευής των οριακών επιφανειών.' (Αντωνακάκη, 2015). Είναι μια σαφής περιγραφή που ανταποκρίνεται στο σύνολο των διαφοροποιήσεων των χώρων και τους δίνει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Οι εκφράσεις 'ανοιχτά δωμάτια' και 'κλειστές αυλές' μοιάζουν εύκολες και καθημερινές, αλλά περιγράφουν έναν ολόκληρο κόσμο: δυνατότητες, προθέσεις, ιστορικές αναφορές στον ίδιο τον τόπο της καθημερινότητας, στον ιστορικό χρόνο ενός μακρινού παρελθόντος και στις δυνατότητες του μελλοντικού. Είναι οι λέξεις του Πικιώνη, μοναχικές, σε χαμηλό τόνο, αλλά επίμονες, είναι ο 'άφατος χώρος' (espace indicible) του Le Corbusier, είναι οι λέξεις που αναζητεί η Σουζάνα για την ακρίβεια της περιγραφής. Είναι ο Πικιώνης της αναφοράς του προηγούμενου και της προβολής του μελλοντικού που συναντά το πολυαναφορικό assemblage της παιδικής χαράς στην Φιλοθέη. Η επιμονή της Σουζάνας στον οπτικό λόγο προβάλλει τις απελευθερωτικές δυνατότητες του αναστοχασμού και της Τέχνης.

Το έργο, για τη Σουζάνα, είναι ένα παράδειγμα περιγραφής σχέσεων, άμεσης και έμμεσης συναναφοράς: 'δρόμοι εσωτερικοί, υπαίθριοι, ανοιχτοί ή σκεπαστοί, σκάλες και πλατύσκαλα, κάμψεις, στροφές, πλατείες και πλατώματα χωρίζουν τις περιοχές κατοίκησης, οι διαδρομές, η πορεία, γραμμική, κυκλική, σύντομη ή περιπετειώδης, περιλαμβάνει κόγχες ανάπαυσης και ηρεμίας.'      (Αντωνακάκη, 2015)

Οι παρατηρήσεις της, η κριτική της και οι σχετικές διαπιστώσεις της, προβάλλουν τις δυσκολίες ενός εγχειρήματος και τις άλλοτε θετικές και άλλοτε αρνητικές αντιδράσεις, 'Το σπίτι που σχεδιάσαμε μοιάζει με έναν ανοιγμένο τοίχο κατά μήκος του δρόμου που περιλαμβάνει τις ενότητες του σπιτιού ανάμεσα στις δύο παράλληλες οριακές επιφάνειες. […] Η επεξεργασία στο οριακό περίβλημα – προς το πεζοδρόμιο – προσδίδει χαρακτηριστικά κτίσματος στον περίβολο. Η πρασιά αποκτά τον διφορούμενο χαρακτήρα της αυλής και μεταμορφώνεται σε κατοικημένο ύπαιθρο.' (Αντωνακάκη, 2015)

Η Αρχιτεκτονική συνυφαίνεται με την καθημερινή ζωή, με το πολύπλοκο και πολυδαίδαλο σύνολο της πραγματικότητας με αντιφάσεις, εξάρσεις, σιωπηλές προθέσεις και φιλοδοξίες. Είναι χαρακτηριστικός ο τρόπος με τον οποίο η Σουζάνα συζητά την οικειοποίηση της αυλής και την άρθρωση της εσωτερικής κίνησης. Όπως γράφει, 'με την τομή και την επεξεργασία πραγματοποιείται η διφορούμενη σχέση: κατοικήσιμο ύπαιθρο, εξωτερικά-κλειστή αυλή, εσωτερικά. Το έργο αναπτύσσεται και διαμορφώνονται κατώφλια εξωτερικά και εσωτερικά, γεωμετρία και κατοίκηση'. Όλες αυτές οι προϋποθέσεις, επισημαίνει, 'παραπέμπουν στο θεωρητικό πλαίσιο, το οποίο μας στηρίζει και προσφέρεται για τις αναγκαίες στοχαστικές προσαρμογές, οι οποίες στοχεύουν στη συνοχή και τον λόγο του έργου' και διευκρινίζει: 'Πρόκειται για τη μέριμνα της Αρχιτεκτονικής, ώστε με τις επιλογές μας να αποκτήσουν υπόσταση τα 'κατώφλια'. Να γίνουν σώματα, τα οποία ανήκουν στο μεγάλο σώμα του κτίσματος και οργανώνουν τις ενότητες της κατοικίας.' 'Αυτή την πολυσημία της ποίησης επιχειρήσαμε να προσεγγίσουμε στα διαδοχικά κατώφλια-όρια στα σπίτια που σχεδιάσαμε.' (Αντωνακάκη, 2015). Οι υλικότητες και το κενό συναντώνται με την πολυπλοκότητα και την πολλαπλότητα της φύσης, του σταθερού και αμετακίνητου συντρόφου του έργου της Σουζάνας.

Η ηπιότητα είναι το γνώρισμα του έργου και του λόγου της που στηρίζει τη δυναμική στάση της για την Αρχιτεκτονική. Η ηπιότητα του λόγου της είναι η ηπιότητα του ίδιου του έργου της, της προσέγγισης του κόσμου της Αρχιτεκτονικής στα καθημερινά αδιέξοδα διαφορετικών και επίμονων μεταποιήσεων του λόγου ύπαρξής της.     (Φατούρος, 2010)