Νεες διαμορφωσεις κατω απο την Ακροπολη

Η πεζοδρόμηση του άξονα Διονυσίου Αρεοπαγίτου - Αποστόλου Παύλου και n διαμόρφωση των γειτονικών ελεύθερων αστικών χώρων

Τα οράματα για ένα καλύτερο, αν όχι ιδανικό, περιβάλλον γύρω από την Ακρόπολη, δεν έλειψαν ποτέ. Οράματα επώνυμα και ανώνυμα, σφράγισαν την πολεοδομική ιστορία της πόλης από την πρώτη κιόλας μέρα της ανακήρυξης της σε πρωτεύουσα του κράτους.

Με καθυστέρηση ενάμιση αιώνα περίπου, το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων και το Υπουργείο Πολιτισμού ξεκίνησαν την υλοποίηση του οράματος της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας με την προκήρυξη ενός κλειστού αρχιτεκτονικού διαγωνισμού για την πεζοδρόμηση του άξονα Διονυσίου Αρεοπαγίτου-Αποστόλου Παύλου και την ανάθεση έξι μελετών για την ανάδειξη των περί την Ακρόπολη αρχαιολογικών χώρων, αντίστοιχα. Η ομάδα Πλειάς έλαβε το πρώτο βραβείο στον διαγωνισμό και το 1998 n νεοσύστατη Ενοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων Αθήνας Α.Ε. προχώρησε στην ανάθεση της σχετικής μελέτης. Η ανάθεση περιέλαβε επίσης μελέτη πολεοδομικής οργάνωσης της περιοχής και μελέτη αποτύπωσης και ανάπλασης των όψεων των κτηρίων.

Γενικοί στόχοι του προγράμματος ήταν να αναβαθμισθεί λειτουργικά, περιβαλλοντικά και αισθητικά το περιβάλλον, φυσικό και τεχνητό, n περιοχή να αποτελέσει το συνεκτικό στοιχείο για την ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων και να δημιουργηθεί ένας υποτροπικός πόλος αναψυχής, με την πλήρη έννοια του όρου. Το βασικό αυτό σκεπτικό μεταφράστηκε σ' ένα πλέγμα επιμέρους στόχων, οι κυριότεροι από τους οποίους είναι n ανάδειξη της ενότητας του ιστορικού, αρχαιολογικού και φυσικού τοπίου, τόσο σε ό,τι αφορά στο ανάγλυφο του εδάφους, όσο και στην συνέχεια της ιστορικής μνήμης, n αρμονική μετάβαση από τον ελεγχόμενο αρχαιολογικό χώρο στον δημόσιο, n υποβολή της αίσθησης αρχαιολογικού περιπάτου και n εξυπηρέτηση των λειτουργικών αναγκών του αστικού περιγύρου, των επισκεπτών και των αρχαιολογικών χώρων.

Ένας πολύβουος οδικός άξονας -n Διονυσίου Αρεοπαγίτου, που χρησίμευε και σαν αυτοσχέδιος χώρος στάθμευσης τουριστικών λεωφορείων, και n Αποστόλου Παύλου, ένας αστικός δρόμος μεγάλης κυκλοφορίας, με στενά πεζοδρόμια- έσχιζε ανελέητα το τοπίο στα δύο. Σκοπός της μελέτης ήταν n μετατροπή του βεβαρημένου αυτού οδικού άξονα σε πεζόδρομο και ο ανασχεδιασμός των κοινόχρηστων ελευθέρων αστικών χώρων που αρθρώνονται σε αυτόν. Κύριο γνώρισμά της ήταν n πολυμέρεια του αντικειμένου: κατακερματισμένοι αρχαιολογικοί χώροι και μεμονωμένα μνημεία σε μια πόλη έξι χιλιετιών, ιστορικό τοπίο ταλαιπωρημένο από αλόγιστη εκμετάλλευση και υπό την απειλή της εγκατάλειψης και ένα δομημένο περιβάλλον υπερτροφικό και χαοτικό.

Τα μνημεία και n ιστορική διάσταση του τοπίου

Η καλή γνώση της ιστορίας του τόπου ήταν πρωταρχικό μέλημα της ομάδας μελέτης. Η αναγνώριση ξεκίνησε από το ίδιο το τοπίο και την ιστορική του διάσταση. Το έντονο ανάγλυφο του εδάφους, προεξάρχοντος του βράχου της Ακρόπολης, αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα του Αττικού τοπίου και έχει ελάχιστα αλλοιωθεί από την αρχαιότητα. Τούτο μάλιστα καθόρισε τις αρχέγονες διαδρομές, πολλές από τις οποίες έμειναν απαράλλακτες ώς τις μέρες μας! Η Διον. Αρεοπαγίτου, n Ροβέρτου Γκάλλι, n Ηρακλειδών και τόσοι άλλοι δρόμοι της Αθήνας ακολουθούν πανάρχαιες οδεύσεις. Βασικό λοιπόν αίτημα ήταν n ανάδειξη και σήμανση του αρχαίου αυτού οδικού δικτύου στις σύγχρονες διαμορφώσεις.

Ο σχεδιασμός του πεζοδρομημένου άξονα αφορά, κατά εφαπτομενικό τρόπο, το σύνολο σχεδόν των περί την Ακρόπολη αρχαιολογικών χώρων. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι κάθε γραμμή που σχεδιάστηκε συνδέεται άμεσα η έμμεσα με το αρχαιολογικό περιβάλλον, είτε πρόκειται για πλατώματα θέασης είτε για άξονες μονοπατιών είτε για σκόπιμες υποχωρήσεις του αστικού χώρου ώστε να αναδειχθεί πληρέστερα ένα μνημείο (π.χ. Ιερό της Νύμφης). Οι αναδείξεις συνδυάζονται σε ορισμένες περιπτώσεις με μελλοντική επέκταση της ανασκαφής και ευρύτερη παρέμβαση, όπως στην περίπτωση της «Οικίας Πρόκλου», στην συμβολή της Διονυσίου Αρεοπαγίτου με την οδό Παρθενώνος, και της Ρωμαϊκής Οικίας με τα ψηφιδωτά δάπεδα στην συμβολή με την οδό Προπυλαίων. Στα σημεία αυτά, οι προτάσεις και τα σχέδια διαμορφώσεων της μελέτης δεν έχουν ακόμη εφαρμοστεί.

Αρχές σχεδιασμού

Οι θεμελιώδεις αρχές σχεδιασμού για την επίτευξη των παραπάνω στόχων, ήταν n επιλογή ενός σύγχρονου αλλά λιτού μορφολογικού λεξιλογίου και n συνέπεια ύφους στο σύνολο του σχεδιασμού, που καλείται να καλύψει ένα εξαιρετικά ευρύ φάσμα θεμάτων -από το αμιγές αστικό τοπίο και την ιστορική μνήμη, έως την βαρειά κληρονομιά της κλασικής Αθήνας και το ευαίσθητο φυσικό περιβάλλον των λόφων περί την Ακρόπολη-.

Ό,τι σχεδιάστηκε, σχεδιάστηκε για να υπηρετήσει την ενότητα, να αναδείξει και όχι να αναδειχθεί, για να υποβάλει μιαν ήπια ατμόσφαιρα ηρεμίας και ψυχικής ανάτασης και όχι να επιβάλει την παρουσία του. Η απόφαση αυτή δεν ήταν ούτε εύκολη, ούτε αυτονόητη. Οι βασικές αρχές σχεδιασμού γέννησαν στην συνέχεια και τα εργαλεία, με τα οποία υπηρετήθηκαν οι στόχοι.

Η γραμμικότητα, αλλά και το πλάτος του αυτοκινητόδρομου, κινδύνευαν να μεταφερθούν στα ανάλογα χαρακτηριστικά, που επέβαλε n υποχρεωτική πρόβλεψη διέλευσης ενός Μέσου Μαζικής Μεταφοράς, ιδιαίτερα οι πολύ απαιτητικές προδιαγραφές λειτουργίας του Τραμ. Τούτο απεφεύχθη, εν μέρει, με τοπικές διευρύνσεις n στενώσεις και την ενοποίηση των παράπλευρων στον βασικό άξονα ελεύθερων χώρων, όπως της ανασκαφής της «Οικίας Πρόκλου» - για την δημιουργία ενός κυματισμού - του «Άλσους Παρθένη», των νησίδων του Πικιώνn, της πλατείας Ηρακλειδών.

Η ανάδειξη του αρχαιολογικού τοπίου και n αρμονική μετάβαση προς τον δημόσιο, αστικό χώρο επιτυγχάνεται κατ' αρχάς με την φυσική προσέγγιση των δύο. Για μεν την Διονυσίου Αρεοπαγίτου αυτό σημαίνει εξίσωση, κατά το δυνατόν, του εδάφους εκατέρωθεν της περίφραξης του αρχαιολογικού χώρου της νότιας κλιτύος, έτσι ώστε να ελαχιστοποιηθεί n αίσθηση τομής που δημιουργεί n περίφραξη. Το είδος του κιγκλιδώματος, με την λιτή όψη και το εξαιρετικά χαμηλό θεμέλιο, συμβάλλει επίσης στην ενότητα του χώρου. Για την Αποστόλου Παύλου n πρόταση για υποβίβαση της στάθμης του πεζόδρομου, ώστε ο περιπατητής να πλησιάσει προς την στάθμη των αρχαίων, δεν μπόρεσε να υλοποιηθεί .

Η δημιουργία μιας παράπλευρης εναλλακτικής διαδρομής, πλησιέστερα προς τον αρχαιολογικό χώρο, δίνει την δυνατότητα στους περιπατητές να περπατήσουν με πιο αργούς ρυθμούς, έχοντας την αίσθηση της κίνησης μέσα στο φυσικό περιβάλλον. Οι χωμάτινες επιφάνειες, οι φυτεύσεις και τα καθιστικά σε επιλεγμένες θέσεις με εξαιρετική θέα προς τα μνημεία συμβάλλουν στην αίσθηση αυτή. Οι σύγχρονες διαμορφώσεις, εντάσσονται ήπια στο ευαίσθητο τοπίο, αλλά ταυτόχρονα διακρίνονται από εκείνες των αρχαίων, αλλά και των έργων του Δ. Πικιώνn. Η χρήση στιβαρών φυσικών υλικών, ο σχεδιασμός απλών και ανθεκτικών κατασκευών και n ‘ανακύκλωση’ των υφιστάμενων στοιχείων από μάρμαρο αποτέλεσαν βασικές επιλογές. Τα ίχνη των αρχαίων οδών, στον βαθμό που είναι σήμερα γνωστά, σημειώνονται στις περιοχές πρασίνου με άτυπο τρόπο και στις σκληρές επιφάνειες με χαράξεις και αλλαγή υλικού.

Η εξυγίανση του πρασίνου, ο εμπλουτισμός του με είδη που ευδοκιμούν στην Αττική γη και n λεπτομερής μελέτη κάθε θέσης, ώστε να εξασφαλίζονται οι κατάλληλες θέες και να οργανώνονται «τόποι», ολοκληρώνουν στην αισθητική και οικολογική αναβάθμιση του χώρου.

Υλικά των επιστρώσεων και λοιπών κατασκευών

Η τελική, βατή επιφάνεια των διαμορφώσεων θα αποτελούσε καθοριστικό στοιχείο της παρέμβασης στον ευαίσθητο αυτό χώρο. Τα κριτήρια που τέθnκαν για την αξιολόγηση των υλικών των επιστρώσεων, των τυπολογιών σύνθεσης τους – ως προς το χρώμα, το μέγεθος και την διάταξη τους - αλλά και των μεθόδων κατασκευής, αφορούσαν την αισθητική, τις προδιαγραφές χρήσης, τον ιστορικό συμβολισμό, την διαθεσιμότητα και επάρκειά τους. Η προέλευση των υλικών από τον Ελλαδικό χώρο ήταν επικρατούσα επιθυμία των αρμόδιων για το έργο φορέων. Οι αισθητικές απαιτήσεις της περιοχής υπαγόρευσαν την χρήση υλικών απέριττων, χωρίς έντονη παρουσία. Το χρώμα όφειλε να είναι συμβατό με τους υπόλευκους και γαιώδεις τόνους του αρχαιολογικού τοπίου. Επιθυμία μας επίσης ήταν τα νέα πλακόστρωτα και λιθόστρωτα να μην ανταγωνίζονται τις περίτεχνες διαμορφώσεις της περιοχής, ιδιαίτερα του Δ. Πικιώνn.

Οι προδιαγραφές χρήσης του υλικού δαπεδόστρωσnς έθεσαν αυστηρά κριτήρια, στα οποία δυστυχώς δε μπορούν να ανταπεξέλθουν τα μάρμαρα, αλλά και πολλά άλλα πετρώματα ελλαδικής προέλευσης.

Τα κυριότερα κριτήρια χρήσης είναι : n κατά το δυνατόν μεγαλύτερη αντίσταση στην ατμοσφαιρική και αστική ρύπανση, n αντιολισθnρότnτα, και το ανάγλυφο της επιφάνειας να προσφέρει άνετο βάδισμα. Η δυνατότητα του υλικού να διασφαλίζει την απαιτούμενη αντιστρεψιμότητα, δεδομένου ότι οι επιστρώσεις θα καλύψουν περιοχές οι οποίες δεν έχουν ακόμα ανασκαφεί. Το ίδιο ισχύει και για την ζώνη διέλευσης του μέσου μαζικής μεταφοράς, δεδομένου ότι n επίστρωση της θα χρειαστεί να αποξnλωθεί μελλοντικά, προκειμένου να κατασκευαστεί n κατάλληλη υπόβασn του τραμ και στην συνέχεια να επανατοποθετηθεί.

Τέλος, το χρονοδιάγραμμα της εξέλιξης του έργου υποχρέωσε τους μελετητές να καταφύγουν σε επιλογές μορφής, επεξεργασίας και τοποθέτησης πετρωμάτων με τρόπο, που θα περιορίζει κατά το δυνατό την ανεξέλεγκτη n κακότεχνη εφαρμογή κατά την διάρκεια του έργου. Η αναζήτηση ενός βασικού υλικού για την διάστρωση των περισσότερων, κατά το δυνατόν, σκληρών επιφανειών, που να πληροί τα παραπάνω κριτήρια οδήγησε στην επιλογή ενός ενιαίου 'τάπητα' από φυσικούς κυβόλιθους. Η λιτή μορφή ενός τέτοιου τάπητα προσαρμόζεται άριστα στις διαφοροποιήσεις του περιβάλλοντος της περιοχής μελέτης. Στο αστικό τοπίο ανταποκρίνεται n κανονικότητα της μορφής, ενώ τα χαρακτηριστικά του φυσικού λίθου, με την ελάχιστα ακανόνιστη μορφή των κυβόλιθων, επιτρέπουν άριστη προσαρμογή στο φυσικό τοπίο, χωρίς 'γραφικότητες'. Ο τύπος του πετρώματος όφειλε να διασφαλίζει ότι με την απλή διαδικασία της θραύσης και χωρίς πρόσθετη επεξεργασία των ορατών επιφανειών, διαμορφώνονται κυβόλιθοι με αντιολισθnρές επιφάνειες στην φυσική τους, καλαίσθητη μορφή. Η πολύμηνη έρευνα οδήγησε στην επίλογο των γνεύσιων και γνευσιο-σχιστόλιθων, πολύμεικτων αντιολισθηρών πετρωμάτων με φυσική ανάγλυφη επιφάνεια. Ο χρωματισμός τους είναι ποικίλος, αλλά αρμονικός, σε ανοικτούς και σκούρους τόνους του γκρι και του μπεζ.

Κατά μήκος του αστικού μετώπου και επιλεκτικά σε χαρακτηριστικές θέσεις, γίνονται πλακόστρωτα με μεγάλες ορθογωνισμένες πλάκες μαρμάρου Τήνου, σε απλή διάταξη λωρίδων με τρία εναλλασσόμενα πλάτη. Προβλέπεται χειροποίητη επεξεργασία της επιφάνειας. Η ζώνη κίνησης για άτομα μειωμένης όρασης γίνονται με τεμάχια μαρμάρου, ιδίας προσέλευσης με τα υπόλοιπα, με ειδικές αυλακώσεις. Όλα τα χυτά στοιχεία σκυροδέματος είναι από εμφανές γαρμπιλόδεμα με έγχρωμες ψηφίδες στη μάζα τους και επιφάνεια χειροποίητα επεξεργασμένη. Στους κτιστούς τοίχους χρησιμοποιήθηκε ωχρώδnς πέτρα από τη Χίο, φυσικής ανάγλυφης επιφάνειας, με λαξεμένες χειροποίητα τις άλλες ορατές επιφάνειες. Σχεδιάστηκαν επίσης ξύλινες καθιστικές επιφάνειες, που τοποθετούνται πάνω σε λίθινα κτιστά πεζούλια n στοιχεία από γαρμπιλόδεμα. Στο πλαίσιο της μελέτης διαμορφώσεων εκπονήθηκαν μελέτες φωτισμού και αστικού εξοπλισμού. Μελετήθηκε και πραγματοποιήθηκε επίσης n αντικατάσταση όλων των δικτύων των Οργανισμών Κοινής Ωφέλειας.