ΔΟΜΕΣ 154

Συνοψη

Όταν, πριν από δεκαπέντε και πλέον χρόνια, ξεκινούσε η περίοδος των ΔΟΜΩΝ που ολοκληρώθηκε με το προηγούμενο τεύχος τους, δηλώθηκαν εξ αρχής στο πρώτο κατά σειράν ‘Σημείωμα των επιμελητών’ η διαχυτική βούληση διεθνούς λόγου και διεθνούς ανταλλαγής και η μάλλον ‘ψυχρή’ διάθεση προσήλωσης στο συγκεκριμένο. Αυτή ήταν η ανταπόκρισή τους αφ’ ενός στην τότε κατάσταση της αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα και διεθνώς και εφ’ ετέρου στην εκ μέρους τους κατανόηση των δυνατοτήτων έκφρασης και συμβολής μέσω ενός περιοδικού εντύπου.

Το πρώτο τεύχος περιείχε το πρώτο από πέντε μέρη ενός αρκετά ανοιχτού αρχείου έργων των (τότε) προηγούμενων 50 χρόνων, με αφετηρία το 1953, έτος ταυτόχρονης εμφάνισης των έργων της Ακροπόλεως του Δημήτρη Πικιώνη, της εξοχικής κατοικίας στη Συκιά του Άρη Κωνσταντινίδη και της πολυκατοικίας της οδού Σεμιτέλου 5 του Νίκου Βαλσαμάκη, ως πρόσφορη άμεση αναφορά για την (τότε) σύγχρονη αρχιτεκτονική. Περιείχε ακόμη την έντονη επιθυμία εξαγωγής της ελληνικής αρχιτεκτονικής, πράγμα που επιδιώχθηκε με την εξ αρχής πλήρως δίγλωσση έκδοση κάθε τεύχους και, αργότερα, με τη θέσπιση των βραβείων ΔΟΜΕΣ και την ίδρυση του DomesIndex, που ήταν η ψηφιακή εκδοχή και εξέλιξη του ανοιχτού αρχείου έργων αναφοράς που προαναφέραμε.

Μέσα σε αυτά τα δεκαπέντε χρόνια η έννοια της αρχιτεκτονικής (εκτός ίσως του τομέα των πολιτισμικών οργανισμών) κατ’ ουσίαν δεν άλλαξε. Αφομοιώθηκαν τα πριν σπανιότερα μικτά προγράμματα και οι διερευνήσεις του προσωρινού και του μεταβλητού, εδραιώθηκε η σημασία της κατάλληλης σχεδιαστικής διαχείρισης του δημόσιου χώρου αναπροσανατολίζοντας πεδία όπως η πολεοδομία, συστηματοποιήθηκε η έννοια και η πρακτική της αειφορίας, καταστάλαξαν σε ένα κατάλληλο πλαίσιο οι ψηφιακές διερευνήσεις και διευκολύνσεις. Παρατηρήθηκε η σχετική υπο- χώρηση του θεαματικού ύφους (εκτός του πεδίου της φιλοξενίας) και η ανάδυση μιας νέου τύπου διακόσμησης και διακοσμητικότητας, σχετισμένης με τις δυνατότητες της ψηφιακής παραγωγής ή επεξεργασίας. Άλλαξαν, ωστόσο, πλήρως άλλες παράμετροι όχι εντός, όσο γύρω από την αρχιτεκτονική. Τέτοιες είναι οι τρόποι και τα μέσα σύνταξης, κωδικοποίησης, καταγραφής και αρχειοθέτησής της, οι τρόποι μετάδοσης της πληροφορίας και οι τρόποι επικοινωνίας που σχετίζονται με αυτήν, μέσω των ποικίλων ψηφιακών μέσων γενικά και, ιδίως, μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των εφαρμογών ανταλλαγής εικόνων. Η ίδια η τριδιάστατη ψηφιακή εμπειρία της αρχιτεκτονικής μπορεί πια να εξασφαλίζει πειστικές εντυπώσεις πρωτύτερα αδιανόητες...

Τα θέματα που άρθρωναν τα από θέσεως μονογραφικά τεύχη των Δομών είναι πια δυνατόν να συνταχθούν μέσω, σύνθετων έστω, αναζητήσεων στο διαδίκτυο, αν όχι για την ελληνική αρχιτεκτονική, πάντως επαρκώς για τη διεθνή, μέρος της οποίας αποτελούν πλέον τόποι και αρχιτεκτονικές που παλιότερα απουσίαζαν, με κορυφαία την Κίνα. Τι νόημα έχει, λοιπόν, πια το έντυπο, όταν το ψηφιακό κυκλοφορεί πολύ πιο γρήγορα, πολύ πιο πλατειά, πολύ πιο οικονομικά και, το κυριότερο, μεταφέρει ασύγκριτα περισσότερη και πληρέστερη πληροφορία;

Τι νόημα έχει πια το ειδικό έντυπο, όταν τα ψηφιακά μέσα επικοινωνίας και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διαχέουν την οποιαδήποτε ειδικού ενδιαφέροντος είδηση σε ομάδες ενδιαφερομένων ευρύτερες (αλλά, ως εκ τούτου, ανομοιογενέστερες) από οποτεδήποτε στο παρελθόν; Τι είναι τώρα κατάλληλο προς έντυπη δημοσίευση; Τι έχει σήμερα ανάγκη την έντυπη δημοσίευση;

Η κρίση ανέβαλλε την απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα. Η διαφαινόμενη έξοδος από την κρίση την επέβαλε. Αποφασίσαμε, λοιπόν, να εκταθούμε προς δυο αντίρροπες κατευθύνσεις:

– Την προσεκτική ανίχνευση και δημοσίευση της σχεδιαστικής διαδικασίας, αυτής που είναι ο διαρκής πυρήνας της εργασίας του αρχιτέκτονα, με ‘περιπτώσεις μελέτης’ κατάλληλα έργα από τη διεθνή αρχιτεκτονική και κυρίαρχη έμφαση στην αρχιτεκτονική αναπαράσταση και όχι τη φωτογραφία, που αφθονεί στο διαδίκτυο. Αυτή, η πρωτογενής παραγωγή του αρχιτέκτονα, μπορεί πια να είναι κατ’ εξοχήν η ύλη ενός αρχιτεκτονικού εντύπου, που θα αντισταθμίζει το οικολογικό της αποτύπωμα και την προσπάθεια των επιμελητών.

– Την πολλαπλότητα των θεάσεων που συνιστά ό,τι μπορεί να ονομασθεί ‘αρχιτεκτονικός’ ή ‘σχεδιαστικός πολιτισμός’ και αποτελείται από ψηφίδες ιστορίας, θεωρητικών θέσεων και άλλων σκέψεων, σχολιασμένα τεκμήρια, αναδρομικές αναφορές, έργα αρχιτεκτονικής ή άλλα, συγγενή, όλα νέα, με αποκλειστικό πεδίο πλέον την Ελλάδα, όπου το ψηφιακό ακόμα συγκριτικά ασθμαίνει, σε διαρκή συσχετισμό με συμπληρωματική ύλη, ψηφιακά δημοσιευόμενη, και, βεβαίως, τα ακατάπαυστα και ταχύτατα εμπλουτιζόμενα περιεχόμενα του διαδικτύου. Το έντυπο, παρά την ανάδυση ικανών νέων μέσων, ανταποκρίνεται στην ανάγκη ενός είδους ευρετηρίασης, τεκμηρίωσης δεδομένων και, κυρίως, πιο κριτικής πρόσληψης.

Οι δυο αυτές κατευθύνσεις είναι αδύνατον να συστεγασθούν χωρίς να αλληλοϋπονομεύονται. Γι’ αυτό αναλύθηκαν σε δυο ανεξάρτητα έντυπα:

– Το DOMa, που δημοσιεύει τη διαδικασία

– Τις ΔΟΜΕΣ, που δημοσιεύουν το αποτέλεσμα και τη συμμετοχή του σε ένα ‘αρχιτεκτονικό πολιτισμό’

Στα δεκαπέντε χρόνια που διήρκεσε η προηγούμενη περίοδος των ΔΟΜΩΝ, οι συνθήκες άσκησης της αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα κάθε άλλο παρά βελτιώθηκαν. Μέσα στο περιβάλλον της κρίσης δεν επιδιώχθηκε ανάταξη. Οι αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί, που είχαν επανεισαχθεί το 2011 και χαιρετισθεί ως ευοίωνο σημείο μιαs νέας περιόδου, υπονομεύθηκαν και περιθωριοποιήθηκαν, όπως κάθε άλλη ανοιχτή διαδικασία ή αναζήτηση της ποιότητας μέσω συγκριτικής αξιολόγησης. Η απροσδόκητη ευκαιρία εξορθολογισμού της κατανομής επαγγελματικών δικαιωμάτων των μηχανικών το 2014 όχι μόνο δεν αξιοποιήθηκε, αλλά υποτιμήθηκε και απεκρύβη, οδηγώντας το 2018, μετά από θεσμική αποβολή των διαφωνούντων, σε μια κατάσταση χειρότερη και από αυτήν του 1930.

Τα ίδια αυτά χρόνια, διαμορφώθηκε στην Ελλάδα ένα κοινό αρχιτεκτόνων αρκετά διαφορετικό από το προγενέστερο. Οι Έλληνες αρχιτέκτονες έχουν πια αρτιότερη εκπαίδευση, υπό την έννοια είναι περισσότερο εξοικειωμένοι με την διερευνητική αναζήτηση αντί της εφαρμογής κανόνων. Μετά από μια μακρά κρίση έχουν επίσης επαρκή ρεαλισμό, λιγότερο κονφορμισμό, μεγαλύτερες φιλοδοξίες, υγιή ατομικότητα και διεθνή εποπτεία, που τους επιτρέπει να συγκρίνουν και εύκολα να κατανοούν πράγματα που άφηναν μάλλον ασαφή στο παρελθόν. Περισσότεροι και περισσότερο από οποτεδήποτε άλλοτε έχουν διεθνή εμπειρία και δραστηριότητα. ΄Έχουν επίσης ασύγκριτα καλύτερη ενημέρωση, αρχιτεκτονική, τεχνική, επαγγελματική, προερχόμενη από πολλές πηγές με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Στις καλές περιπτώσεις σχεδιάζουν με ένα πνεύμα ανοιχτό μιαν αρχιτεκτονική ήρεμη, αποσταγμένη και εκλεπτυσμένη, που, περιγραφόμενη με αυτές τις λέξεις, δεν πρέπει να συγχέεται με το άνευρο, το αδύναμο ή το αδρανές της εύκολης τυποποίησης ή της πιστής, άκριτης επανάληψης. Σε αυτό το κοινό απευθύνεται η αρχόμενη περίοδος των ΔΟΜΩΝ. Ελπίζουμε ότι θα μείνει ικανοποιημένο.